Δημοσθένης (384-322 π.Χ.)

Δημοσθένης (384-322 π.Χ.)

Δημοσθένης, ρωμαϊκό αντίγραφο, έργο του κατά τα άλλα άγνωστου γλύπτη Πολυεύκτου. Γλυπτοθήκη Ny Carlsberg, Κοπεγχάγη, Δανία.

Δημοσθένης [1] πολιτικός και ρήτορας της αρχαιότητας. Ο Δημοσθένης Δημοσθένους Παιανιεύς γεννήθηκε και έζησε στην Αθήνα (384-322 π.Χ.) σε μια εποχή μεταβατική, με πολλά προβλή­ματα και αλλαγές, που οδήγησαν σε νέες μορφές ζωής. Ο πατέρας του ή­ταν εύπορος, ιδιοκτήτης δυο εργαστηρίων, όπου δούλευαν 70 δούλοι. Πέθανε όμως όταν ο Δημοσθένης ήταν 7 χρονών, και οι κηδεμόνες που άφησε (Άφοβος, Δημοφώντας, Θηριππίδης) κατασπατάλησαν την πε­ριουσία του, πράγμα που ανάγκασε το Δημοσθένη, όταν ενηλικιώθηκε να καταφύγει στα δικαστήρια, για να περισώσει ελάχιστα (1 τάλαντο περί­που) από τη σημαντική περιουσία, που άφησε ο πατέρας του (15 τάλα­ντα). Τα παιδικά του χρόνια λοιπόν δεν ήταν ανέμελα, και η εφηβεία του δύσκολη. Είχε όμως σιδερένια θέληση και κατόρθωσε να ξεπεράσει ακό­μα και τα φυσικά του ελαττώματα (ασθενική φύση, αδύναμη φωνή, βραδυγλωσσία).

Δάσκαλός του ήταν ο Ισαίος, από τον οποίο διδάχτηκε την αυστηρή νομική γλώσσα. Μελέτησε καλά τον Πλάτωνα και κυρίως τον Θουκυδίδη, από τον οποίο διδάχτηκε τη μέθοδο του ορθού λόγου, που τη χρησιμο­ποίησε αργότερα στην επιχειρηματολογία του και στην ερμηνεία των γε­γονότων, και γνώρισε την ιδανική εικόνα της Αθήνας του 5ου αι., που χα­ράχτηκε στην ψυχή του και σ’ όλη του τη ζωή προσπάθησε να την ξαναπλάσει, γιατί πίστεψε ότι η Αθήνα μπορούσε και όφειλε να γίνει ξανά, ό,τι ήταν τον περασμένο αιώνα.

Άσκησε για αρκετό καιρό το επάγγελμα του λογογράφου και σε ηλι­κία 30 ετών στράφηκε στην πολιτική (355 π.Χ.), έχοντας ήδη μεγάλη δι­κανική πείρα. Την εποχή εκείνη η άρχουσα τάξη της Αθήνας (η Αθήνα ποτέ δεν έπαψε να είναι δουλοκτητική κοινωνία) ήταν χωρισμένη στα δυο:[2]

Από το ένα μέρος το δημοκρατικό αντιμακεδονικό κόμμα. Το απο­τελούσαν έμποροι, ναυτικοί και βιοτέχνες, που είχαν συναλλαγές με τις πόλεις της Θράκης, του Ελλησπόντου και του Εύξεινου Πόντου και σκέ­φτονταν, ότι, αν τις καταλάμβανε ο Φίλιππος, θα έχαναν τις αγορές τους. Τους ακολουθούσαν μεσαία στρώματα του λαού, που δεν ήθελαν να έρθει ο Φίλιππος και να καταλύσει το δημοκρατικό πολίτευμα, γιατί θα έχαναν και τα πολιτικά τους δικαιώματα και τους μισθούς (δικαστικό, εκκλησια­στικό, θεωρικά).

Ο Δημοσθένης αναδείχτηκε αρχηγός του δημοκρατικού κόμματος με συνεργάτες τον Ηγήσιππο, τον Υπερείδη και το Λυκούργο. Από το άλλο μέρος το ολιγαρχικό μακεδόνικο κόμμα. Το αποτελούσαν οι ολιγαρχικοί, οι πλούσιοι και οι μεγάλοι ιδιοκτήτες, που για να αντιμε­τωπίσουν τους φτωχούς και τους καταχρεωμένους αγρότες, οι οποίοι ζη­τούσαν «αναδασμό της γης» και «αποκοπή των χρεών» στράφηκαν στο Φίλιππο και επιδίωκαν με την υποστήριξή του να καταλύσουν το δημο­κρατικό πολίτευμα και να οργανώσουν με την ηγεσία του μια πανελλήνια εκστρατεία εναντίον της Περσίας. Έτσι θα εκμεταλλεύονταν τους απέ­ραντους πόρους της Ασίας και θα έστελναν εκεί τους άνεργους και πει­νασμένους ακτήμονες. Επικεφαλής του κόμματος αυτού ήταν ο Εύβουλος, ο Φιλοκράτης, ο Αισχίνης, ο Φωκίων, ο Μειδίας και ο Ισοκράτης ως θεωρητικός και ιδεολογικός εκπρόσωπος του κόμματος.

Ο Δημοσθένης σ’ όλη την πολιτική του σταδιοδρομία αγωνίστηκε με πάθος υπέρ της δημοκρατίας και της ελευθερίας, με πρότυπο την Αθήνα του περασμένου αιώνα, και εναντίον του Φίλιππου. Η κατακτητική συ­μπεριφορά του Φίλιππου στη Χαλκιδική, Θράκη, Εύβοια και στις άλλες πόλεις που κατέλαβε, δικαίωσε το Δημοσθένη. Η ιστορία όμως μετά το κατόρθωμα του Μ. Αλεξάνδρου δικαίωσε τους αντιπάλους του.

Ο Δημο­σθένης στάθηκε ο τελευταίος μεγάλος της δημοκρατίας, ένα τραγικό πρόσωπο, που αγωνίστηκε κόντρα στην εποχή του, και το μόνο που κα­τάφερε ήταν να γράψει τον επιτάφιο της αρχαίας Ελληνικής δημοκρα­τίας.

Στα γεράματά του ο Δημοσθένης κατηγορήθηκε ότι δωροδοκήθηκε με 20 τάλαντα από τον Άρπαλο, ταμία του Μ. Αλεξάνδρου, και καταδικά­στηκε σε υπερβολικό πρόστιμο (50 τάλαντα). Κλείστηκε στη φυλακή, αλ­λά δραπέτευσε και κατέφυγε στον Πόρο, όπου μετά από περιπέτειες δυο περίπου χρόνων ήπιε μέσα στο ναό του Ποσειδώνα το δηλητήριο, που έ­κρυβε για ώρα ανάγκης στον κονδυλοφόρο του, κυνηγημένος από τους ανθρώπους του Αντίπατρου, που είχε καταλάβει την Αθήνα μετά την μάχη της Κραννώνας.

Ο Δημοσθένης ως πολιτικός και ρήτορας έγινε αντικείμενο μελέτης σ’ όλες τις μεταγενέστερες εποχές. Θεωρήθηκε ο μεγαλύτερος ρήτορας της αρχαιότητας. Ο Κικέρωνας μάλιστα τον θεωρεί «κατ’ εξοχήν» ρήτορα της ελευθερίας. Ως πολιτικό τον είπαν «άγιο», «δικηγόρο» όλων όσων αντι­τίθενται στον ιμπεριαλισμό, αλλά και «πράκτορα των Περσών». Οι αντι­θέσεις πάντως που δημιουργήθηκαν γύρω από το Δημοσθένη οδήγησαν στη βαθύτερη μελέτη του έργου του.[3]

Με το όνομα του Δημοσθένη σώθηκαν 61 λόγοι, που χωρίζονται σε τρεις ομάδες:

• Λόγοι που αφορούν δίκες ιδιωτικού δικαίου, προσωπι­κές του ή τρίτων
• Λόγοι δικανικοί δημοσίου δικαίου με πολιτικό πε­ριεχόμενο (προς Λεπτίνην, κατ’ Ανδροτίωνος, κατά Τιμοκράτους, περί παραπρεσβείας, περί του στεφάνου κ.ά.).
• Πολιτικές δημηγορίες για διάφορα θέματα (περί των συμμοριών, περί ειρήνης, υπέρ Μεγαλοπολιτών, οι τρεις Ολυνθιακοί, οι τέσσερις Φιλιππικοί, περί των εν Χερρονήσω κ.ά.).

 Υποσημειώσεις

[1] Lesky Α. , Ιστορία Ελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 823 κ. ε.

[2] Κορδάτου Γ., Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τόμ. ιν, σελ. 81-89.

[3] Παπανικολάου Ν. Κ., Εισαγωγή στο έργο του Δημοσθένη, σελ. 78-81.

Αλέξης Τότσικας

Φιλόλογος – Συγγραφέας

«Ανθολόγιο | Δώδεκα Αποσπάσματα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων», Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 1997.